Narcystyczna babcia

Nasza kultura uważa więź matki z dzieckiem za świętą, a matkę zawsze stawia w roli wzorca bezwarunkowej miłości i oddania dzieciom. To dlatego tak wielu ludziom nie może się w głowach pomieścić, że Twoja matka naprawdę Cię tak źle traktuje. Z babcią jest jeszcze gorzej - wszyscy a priori zakładają, że babcia kocha i pragnie jak najlepiej dla wnuka. Co więcej, babci więcej wolno. Wolno jej bardzo dużo. Dlatego wiele córek narcystycznych matek zadaje sobie pytanie, czy mają prawo odciąć swoje dziecko od narcystycznej babci. Otóż masz prawo. A nawet więcej: obowiązek. Obowiązek chronienia dzieci przed wszelkiego rodzaju napastnikami spoczywa na Tobie, jako rodzicu. Problem w tym, czy rozpoznajesz, kto jest napastnikiem.

Twoja narcystyczna matka nadal jest Twoją narcystyczną matką, tyle, że teraz została babcią. Zacytuję, co napisała mi jedna z czytelniczek: to, że Twoja matka została teraz babcią, nie oznacza, że jest zdolna nią być. Twoja matka będzie stosować opresję, napastowanie i nadużycie wobec Twoich dzieci, a swoich wnucząt tak samo, jak stosowała ją wobec Ciebie. Co więcej, będzie traktowała Twoje dzieci w taki sposób, by znowu dokuczać Tobie - znajdzie w Tobie nową zależność i słaby punkt, przez który będzie mogła Cię znowu kontrolować, krytykować i ranić. 

Z pewnością, kiedy zdecydujesz się na Zero Kontaktu, a masz dzieci, będziesz się zastanawiać, czy powinnaś pozwolić swojej narcystycznej matce (lub innym krewnym pozostającym pod jej kontrolą) kontaktować się z Twoim dzieckiem.

Moja odpowiedź brzmi: zdecydowanie NIE!

Piszę to z pełnym przekonaniem. Niestety, wielu doradców, którzy rozumieją w pełni pretensje dorosłych dzieci do opresyjnych rodziców, uważa, że trzeba dać im szansę jako dziadkom, bo może się zmienili, ogarnęli, postanowili poprawić. Niestety, w praktyce to się prawie nigdy nie zdarza, a najłatwiej jest sprawdzić, czy Twoi rodzice zasługują na szansę z Twoim dzieckiem, badając ich stosunek do Ciebie. Mogą Cię nie kochać, ale powinni przynajmniej traktować Cię z przyzwoitą dozą szacunku. Jeśli jednak Twoi rodzice nadal wobec Ciebie są opresyjni, krytyczni, kontrolujący, nielojalni i okrutni, albo po prostu obojętni, tak samo opresyjni, nadużywający i niekochający będą dla Twoich dzieci. Tyle, że może to przybrać inne, bardziej subtelne formy. Pamiętaj, narcyza nigdy się nie zmienia. Z wiekiem robi się tylko sprytniejsza, bardziej wyrafinowana i bardziej bezwzględna. Może myślisz, że babcia Twoich dzieci nie zrobiłaby nigdy krzywdy swoim wnukom? Ale na jakiej podstawie tak myślisz? Przecież zrobiła i nadal robi krzywdę Tobie - swojemu własnemu dziecku! Opresyjna matka będzie opresyjną babcią.

Pół biedy, jeśli opresyjna babcia wybierze sobie Twoje dziecko na nowego Kozła Ofiarnego lub będzie je ignorować. Wtedy być może uda się uniknąć złego wpływu, jeśli będziesz trzymać swoje dziecko z daleka od niej i będziesz reagować na każdy nadmierny krytycyzm czy okrucieństwo wobec niego. Nie dopuść, by pomyślało, że cokolwiek z tego, co powie o nim babcia, to prawda. Chociaż jej trucizna i tak mimo Twoich starań, w jakimś stopniu przesączy się do jego umysłu, więc Zero Kontaktu to najlepsze wyjście. Narcyza wybierze sobie bowiem na Kozła Ofiarnego Twoje bardziej wrażliwe, podatne dziecko, tak jak wybrała kiedyś Ciebie. Przeczytałam gdzieś, że psychologowie zalecają, żeby jakoś taką babcię dziecku tłumaczyć, mówiąc np., że jak babcia się zmęczy, to robi się nerwowa. Sama przez wiele lat nie powiedziałam jednego złego słowa o mojej matce dzieciom, bo tak bardzo chciałam, żeby jej chora relacja ze mną nie wpłynęła negatywnie na kontakt babcia-dzieci. Bardzo tego żałuję, bo kiedy moja matka przystąpiła do konkretnego ataku musiałam powiedzieć im wiele rzeczy, które stanowiły dla nich bardzo przykre odkrycie. Choć nie zupełny szok, bo dzieci nie są głupie i doskonale zdają sobie sprawę, że Twoja matka Cię nie kocha i widzą, jak Cię traktuje. Nie podoba mi się także takie tłumaczenie dorosłej osoby przed dzieckiem. Dziecko ma być dorosłe, dojrzałe i wyrozumiałe dla dorosłej osoby, która nie panuje nad nerwami i zachowuje się jak... dziecko. Klasyczna parentyfikacja i pozwalanie, by wszyscy ponosili konsekwencje infantylnego i agresywnego zachowania narcyzy, wszyscy oprócz niej samej, rzecz jasna.

Narcystyczna babcia to osoba, która nadal chce z Tobą wygrać na każdym polu. Jeśli więc nie Kozioł Ofiarny, to spróbuje manipulacji wybierając któreś z Twoich dzieci na Złote Dziecko. Po to, by je oddzielić od Ciebie i ukraść Tobie. Uczynić swoim nowym niewolnikiem i źródłem narcystycznego zasilania. Kimś zależnym od siebie i przez siebie ukształtowanym, po to, by przejąć nad nim władzę. Ty już nie rokujesz, ale młody, niewinny umysł ufnego dziecka znakomicie się nadaje. Kiedy się zorientujesz, będzie już za późno - czytałam wiele smutnych historii na ten temat na forach dla córek narcystycznych matek. A jeśli nawet nie zdoła go ukraść, użyje go, by na nowo przejąć kontrolę nad Twoim życiem.

Proces ten zacznie się już, kiedy Twoje dziecko będzie bardzo małe. Narcystyczna babcia spróbuje je przekupić i uwieść, w sposób nieseksualny, ale będący jednoznacznym nadużyciem: będzie je bezkrytycznie uwielbiała, pozwalała na wszystko, zasypywała drogimi i nieodpowiednimi zabawkami, prezentami, przywilejami takimi jak późne chodzenie spać, oglądanie filmów niedozwolonych przez rodziców. Nie będzie wyciągała żadnych konsekwencji ze złego zachowania: w jej obecności dziecko nie tylko nie spotkają żadne konsekwencje np. za bicie innych dzieci, ale babcia wprost będzie się zachwycać, jaki jej wnusio bojowy. Stanie do chorej konkurencji z Tobą o bycie "fajnym". Konkurencji, której nie możesz wygrać. Bo jesteś odpowiedzialnym rodzicem i wiesz, że pewne rzeczy dzieciom nie służą i nie możesz na nie pozwalać. Cała perfidia jej planu polega na tym, że będzie ona twierdziła, że robi to z miłości do wnuka. Ktoś, kto naprawdę kocha, zna jednak granice. Każda babcia nieco rozpuszcza wnuki i odrobinę naciąga zasady, i jest na to społeczne przyzwolenie. Ale to ma swoje granice. To zaś, co będzie robiła Twoja matka z Twoim dzieckiem przekroczy wszelkie granice zdrowego rozsądku, ona będzie to robić, nawet jeśli dziecku to fizycznie będzie szkodzić. Zrobi wszystko, by dziecko mogło wszystko, nie miało żadnych ograniczeń i uważało, że zasady go nie dotyczą. Że jest lepsze od innych, jak babcia. Babcia i ono - sztama dwóch władców marionetek. Narcyza będzie je jawnie lub w konspiracji przed Tobą nakłaniała do łamania zasad, przekraczania granic. Nastawi dziecko przeciwko rodzicom. Będzie niszczyć Twój autorytet. Bo tu nie chodzi o dobro dziecka, jej chodzi o władzę. Zdrowa emocjonalnie babcia wie, że ma pewien świat z dzieckiem, ale za jego wychowanie i zasady odpowiedzialni są rodzice. To oni decydują o wychowaniu, a dziadkowie muszą się temu podporządkować. Twoja narcystyczna matka zaś będzie Ci chciała pokazać, że to ona wyznacza zasady, a Twoje dziecko jest jej posłusznym w tym narzędziem. Możesz to początkowo lekceważyć czy przymykać na to oko, ale to ją tylko rozzuchwali - będzie pozwalała sobie na coraz więcej. Kiedy zaczniesz się buntować, przeciwstawiać niszczeniu Twojego autorytetu, może być już za późno - babcia już nauczyła dziecko kłamać, oszukiwać i kręcić. Ona doskonale wie, jakiej broni użyć - na wszelkie Twoje reakcje będzie mogła twierdzić, że jesteś zbyt restrykcyjna, przewrażliwiona, przesadzasz, generalnie będzie Ci wmawiać, że to z Tobą jest jakiś problem, a nie z jej stosunkiem do dziecka. Jeśli manipulowała Tobą przy pomocy poczucia winy, sprytnie zacznie Ci wmawiać, że nie jesteś dość dobrą matką, skoro nie pozwalasz dziecku na wszystko. Ona dobrze wie, że bardzo chcesz być dobrą matką - nie taką jak ona - i użyje Twoich dobrych intencji przeciwko Tobie. Ty będziesz teraz "złą matką". Będzie też nieustannie podkopywać Twoją wiarę w siebie i powątpiewać w Twoje kompetencje - wszystko, co będziesz robić z dzieckiem, będzie dobre do skrytykowania, porównywania Cię z innymi (tylko po to, oczywiście, by stwierdzić, że jesteś gorsza od nich). Narcyza będzie Cię krytykowała w obecności dziecka, a także do dziecka, kiedy nie będziesz tego mogła usłyszeć. Będzie uzurpowała sobie prawo do decydowania, co i jak ma wyglądać w Twoim domu, pod pozorem dbania o prawa dziecka - staniesz się kontrolowana w Twojej własnej rodzinie. Twoje dziecko będzie służyło jako  narzędzie, by matka znowu mogła Cię niszczyć, tak, jak to robiła, kiedy byłaś dzieckiem. U mnie było nieco ponad 10 lat względnego spokoju (do pewnego stopnia Mały Kontakt), pomiędzy wyprowadzeniem się z domu rodzinnego, a urodzeniem dzieci. Jednak, kiedy pojawiły się na świecie, stało się jasne, że nic się nie zmieniło - tylko matka przez jakiś czas nie miała narzędzia, by na mnie wpływać (miałam dobrą pracę, mieszkanie, przyjaciół i byłam od niej całkowicie niezależna).

Kiedy Twoje dziecko stanie się nastolatkiem, narcystyczna babcia zyska nowe narzędzia wpływu. To okres wielu konfliktów w rodzinie, dziecko zaczyna się wyodrębniać, buntuje przeciwko zasadom, żąda więcej przywilejów. Często jest też bardzo krytycznie nastawione wobec rodziców. To woda na młyn narcystycznej babci. Babcia będzie twierdziła, że rodzice są straszni, ale ona będzie cudowna, byle tylko często u niej bywał i robił to, co ona chce. Narcystyczna babcia nastawi dziecko przeciwko Tobie. Nastolatek czuje się niezrozumiany, babcia zawsze go wysłucha. I samo wysłuchanie nie byłoby niczym złym, ale babcia narcyza nie chce go pogodzić z rodzicami, czy ulżyć w egzystencjalnych rozterkach. Wręcz przeciwnie, będzie te konflikty podsycać, rozdmuchiwać, podsuwać dziecku interpretacje, które odsuną je od rodziców. Będzie zajadle ich krytykować. Jeśli jest sprytna, będzie to robić subtelnie, ale na każde twarde "nie" rodzica, będzie miała wiele "tak" na rzeczy, których Ty dziecku zabraniasz. Przy tym jego dobro będzie nieważne - jedna z czytelniczek napisała mi, że jej matka posunęła się do tego,  że bardzo subtelnie zaczęła nakłaniać jej nastoletniego syna do samobójstwa, kiedy był zrozpaczony, bo rzuciła go ukochana dziewczyna - bo wiedziała, że to najbardziej zabolałoby jej córkę. Czytałam też o przypadkach częstowania dzieci alkoholem czy ukrywania u babci narkotyków. Czy zdrowa emocjonalnie, kochająca babcia robiłaby coś takiego? Zrozum mnie dobrze - czym innym jest danie dziecku w tajemnicy przed mamą jednego cukierka przed obiadem albo sprawienie raz na parę lat prezentu, który nie zachwyca rodziców, a czym innym pozwalanie mu na wszystko, także to, co mu szkodzi. Niejednokrotnie taka narcystyczna babcia, potajemnie popierająca nałogi wnuka, oficjalnie będzie udawała wielce zaniepokojoną jego problemami, a Ciebie oczywiście obwini za to, że dziecko ma nałogi. Dwie pieczenie przy jednym ogniu: wnuk od niej uzależniony, a Ty pognębiona i poniżona. A ona ma zainteresowanie wnuka i jego uwagę - nowe źródło narcystycznego zasilania.

Jeśli narcystyczna babcia ma pieniądze, użyje ich, by pozyskać dla siebie wnuki. Spróbuje je przekupić. Dosłownie przekupić. Będzie im dawała pieniądze - tym chętniej i częściej, im bardziej Tobie ich brakuje. Nie da ich Tobie, byś wydała na to, co uważasz za słuszne, tylko sama zdecyduje - tu chodzi o władzę. Będzie kupowała wnukom drogie rzeczy, najchętniej takie, na które Ciebie nie stać, albo uważasz za zbyt kosztowne dla nastolatka. I znów, same okazjonalne prezenty czy kieszonkowe od normalnej babci to nic złego. Zła jest drastyczna różnica skali takiego działania i to, że ona będzie to robić z negatywnym komentarzem na temat was, rodziców: Ty jesteś okrutna i dziecku nie chcesz dać, albo Twój mąż to nieudacznik, który nie potrafi zarobić na rodzinę. Babcia przy pomocy pieniędzy poprawi pozycję towarzyską wnuka, a to jest rzecz, którą dzieci w tym okresie cenią najbardziej. Podziw dla pieniędzy jest oczywistym faktem wśród współczesnych młodych ludzi. Nastolatek będzie podziwiał taką babcię, poświęcał jej wiele uwagi, zabiegał o jej względy, żeby uzyskać więcej pieniędzy - wspaniałe źródło narcystycznego zasilania. Z czasem narcyza zacznie mu obiecywać, że odziedziczy po niej majątek, kupi mu mieszkanie, albo będzie wypłacać pensję, byle tylko zbuntował się przeciwko Tobie i robił wszystko to, czego chce babcia. Ani się obejrzysz, a dziecko będzie stracone.

Jest jeszcze jeden sposób, w jaki Twoja narcystyczna matka może nadużyć Twojego dziecka i uczynić mu krzywdę. Spróbuje parentyfikacji, tak jak kiedyś z Tobą. Będzie chciała uczynić dziecko swoim nowym opiekunem, dorosłym, który ma za nią przejąć odpowiedzialność za jej życie. Nowym sługą i niewolnikiem. Zrazu to będzie bardzo subtelne i niewinnie brzmiące - babcia będzie bardzo je chwaliła i opowiadała o tym, jakie jest miłe, opiekuńcze i uczynne. Będzie je prosiła o drobne przysługi. Podkreślała, jaka to ona jest stara biedna i słaba. Bez niego nie dałaby rady. Zwłaszcza, że Ty, jej córka, a jego mama jesteś taka egoistyczna i nigdy nie masz dla niej czasu (fakt, że masz troje innych dzieci i pełnoetatową pracę pominie). Z czasem natężenie usług, jakie Twoje dziecko będzie świadczyć swojej babci, będzie rosło. Zakres również. Narcyza będzie oczekiwała, że również jej psychiczne potrzeby będą zaspokajane przez Twoje dziecko. Będzie się mu skarżyć, zwierzać, prosić o radę, oczekiwać, że załatwi za nią różne trudne sprawy. A przy tym cały czas subtelnie będzie jątrzyć, opowiadając o tym, jak złe są jej stosunki z Tobą (oczywiście z winy Twojej złej woli). Będzie mu opowiadać jakim rzekomo byłaś okropnym dzieckiem, jakie cierpienia jej zadawałaś. Będzie szukać w nim sojusznika. Każdą odmowę będzie karała - zrazu subtelnie, przez smutek, popłakiwanie, później przez otwarty szantaż emocjonalny. Powoli stanie się to dla dziecka smutnym obowiązkiem i nadmiernym obciążeniem. Nie przegap tego momentu. To dobrze, że dzieci chcą pomagać babci. Niewinne i kochające serce dziecka, jego pełnia dobrych chęci i ufność, sprawia, że nie potrafi ono postawić granic nadmiernym babcinym oczekiwaniom. Wtedy Ty musisz interweniować. Jeśli zauważysz, że coś takiego się dzieje, nie omieszkaj powiedzieć dziecku, że to babcia jest odpowiedzialna za swoje własne życie, możemy jej pomóc tylko w pewnym zakresie, a nasze poważniejsze zobowiązania wobec niej zaczną się, kiedy będzie niedołężną staruszką. Jeśli jednak będzie to subtelne działanie (a wiele narcyz to mistrzynie subtelnej manipulacji), to ograniczy się do kwestii psychicznych, a do praktycznego żądania świadczeń od Twojego dziecka narcyza przejdzie dopiero wtedy, jak uzyska pewność, że włada już jego uczuciami i potrafi skutecznie wzbudzić w nim poczucie winy, by nim manipulować.

Pamiętaj, narcystyczna matka będzie narcystyczną babcią. Przeczytałam wiele wypowiedzi córek narcystycznych matek, w których powtarzało się jedno zdanie: gdybym wiedziała to, co wiem dziś, gdybym wiedziała, co się wydarzy, NIGDY nie pozwoliłabym mojej matce zbliżyć się do moich dzieci. NIGDY nie pozwoliłabym, żeby spędzały z nią tyle czasu.
Dla mnie na szczęście, refleksja nie przyszła zbyt późno - moje dzieci już dochodzą do siebie po opresji, której doświadczyły od babci, nie tęsknią za nią (choć tęsknią za zmarłym dziadkiem, moim ojcem). Ale o tym więcej w następnych postach.

C. D. N.